Kanut (Kanud) I "Wielki" Jelling [Knýtlinga] (urodzony w 995 roku, zmarł w Shaftesbury, 12 listopada 1035 roku) herb
Syn Swena Tjugguskegg "Widłobrodego" Jelling [Knýtlinga], króla Danii, Norwegii, Anglii i może Gunhildy słowiańskiej, może córki Burysława, księcia słowiańskiego (pomorskiego lub obodrzyckiego) lub Świętosławy-Sygrydy-Gunhildy "Dumnej" Piastówny, córki Mieszka I Piasta, księcia Polski.
Król Anglii jako Kanut I od 18 października 1016 roku do 12 listopada 1035 roku, król Danii jako Kanut II od 1018 roku do 12 listopada 1035 roku, król Norwegii jako Kanut II od 1028 roku 12 listopada 1035 roku.
Konkubina Aelgifu Aelfhelmsdotter z Northampton (urodzona około 995 roku, zmarła około 1040 roku), córka Alfhelma, ealdormana z południowej Northumbrii i Wulfruny. 2 lipca 1017 roku poślubił Emmę Ragnvaldsson [Rögnvaldsson] Normandzką (urodzona około 985 lub 987 roku, zmarła 6 marca 1052 roku), królowa-współadczyni w Anglii, córkę Ryszarda I "Nieutraszonego" FitzWilliam Ragnvaldsson [Rögnvaldsson], księcia Normandii, regenta Francji i Gunnory Duńskiej de Crépon.
Był młodszym synem Swena "Widłobrodego", króla Danii, Norwegii i Anglii. Jego matką była Sygryda "Storrada" (w historiografii brytyjskiej występuje pod imieniem Gunhilda Polska), najprawdopodobniej córka Mieszka I i Dobrawy. Miał starszego brata, Haralda, i kilka sióstr. Urodził się w 996 lub 997 roku. Niewiele wiadomo o jego wczesnych latach. Niektórzy uważają, że już w 1004 roku towarzyszył swojemu ojcu podczas wyprawy na Norwich. Z tego względu datę urodzin Kanuta przesuwa się na około 990 lub nawet około 980. Pierwszą pewną informacją z jego życia jest udział w ojcowskiej wyprawie na Anglię w sierpniu 1013 roku, która rozpoczęła duński podbój ziem anglosaskich i uczyniła "Widłobrodego" królem Anglii.
Kanut nie uczestniczył w głównych działaniach wojennych. Dowodził wojskami pozostawionymi na zapleczu głównych sił w Gainsborough. Po nagłej śmierci ojca 3 lutego 1014 roku, został okrzyknięty przez duńską armię i flotę królem Danii. Nie udało mu się jednak uzyskać korony, którą zdobył jego starszy brat, Harald II. Został również okrzyknięty królem Anglii, ale earlowie anglosascy woleli oddać koronę Ethelredowi II, który uciekł do Normandii przed armią Swena "Widłobrodego". Ethelred zebrał armię i zmusił Kanuta do opuszczenia Anglii z resztą swoich wojsk. Kanut udał się do Danii, gdzie zaproponował swojemu bratu współrządy w Królestwie. Harald w odpowiedzi zaproponował Kanutowi pomoc w podboju Anglii, w zamian za zrzeczenie się przez Kanuta praw do tronu Danii.
Kanut nie przyjął propozycji brata i w 1015 roku ponownie ruszył podbijać Anglię. Prowadził ze sobą armię w liczbie około 10.000 żołnierzy. Wsparł go jego szwagier, norweski jarl Eryk z Lade, oraz słynny najemnik Thorkell "Wysoki". Posiłki miał również przysłać wuj Kanuta, książę Bolesław I "Chrobry". U wybrzeży Anglii do floty inwazyjnej przyłączył się anglosaski zdrajca, earl Eadryk Streona (równocześnie zięć Ethelreda II), z 40 okrętami. Najeźdźcy wylądowali na wybrzeżu hrabstwa Essex. Hrabstwo zostało błyskawicznie opanowane. Następnie ruszono na Nortumbrię, którą rychło zajęto. Tamtejszy earldorman, Uhtred, został ścięty na rozkaz Kanuta za złamanie przysięgi złożonej Swenowi "Widłobrodemu".
W kwietniu 1016 roku, gdy Kanut zyskiwał poparcie na terenach dawnego Danelaw, duńska flota skierowała się na Tamizę i zaatakowała Londyn. 23 kwietnia zmarł nagle Ethelred II i nowym królem okrzyknięto jego syna, Edmunda II "Żelaznobokiego". Oblężenie Londynu zajęło wikingom kilka miesięcy. Latem 1016 roku Edmund wydostał się z Londynu i udał się na prowincję w celu zebrania armii. Ponieważ oblężenie Londynu nie przynosiło rezultatów, Kanut ruszył ze swoją armią do Mercji i na Wessex, z zamiarem zmuszenia Edmunda do bitwy. Tymczasem Eadryk Streona ponownie zmienił front i doszedł do porozumienia z Edmundem, i zaatakował duńską armię w Kencie. Kanut zebrał całą swoją armię w Essex i zmusił w końcu Edmunda do stoczenia bitwy w okolicach Ashingdon.
18 października armia anglosaska poniosła klęskę (w głównej mierze spowodowaną przez Streonę, który ponownie w trakcie bitwy przeszedł na stronę Duńczyków). Ranny Edmund musiał cofać się na pogranicze walijskie, ale w końcu musiał zacząć pertraktować z Kanutem z pozycji przegranego. Uzyskał jednak całkiem znośne warunki. Anglia została podzielona na dwie części - ziemiami na północ od Tamizy miał władać Kanut, ziemie położone na południe od rzeki pozostały w ręku Edmunda. Obydwaj władcy zaprzysięgli, że w razie śmierci jednego z nich, drugi przejmie jego terytoria. Nastąpiło to niecały miesiąc później. Edmund zmarł 30 listopada, prawdopodobnie zamordowany na rozkaz Kanuta przez jednego z ludzi Streony. Duński władca przejął jego ziemie i w styczniu 1017 roku został uznany królem przez całą Anglię.
Aby usunąć groźbę powrotu starej dynastii i zabezpieczyć się od ataku ze strony księstwa Normandii, gdzie przebywali młodsi bracia Edmunda II, Edward i Alfred, Kanut poślubił wdowę pod Ethelredzie, Emmę, córkę Ryszarda I "Nieustraszonego", księcia Normandii. Syn z tego małżeństwa, Hardekanut, został ogłoszony dziedzicem ojca i odesłany do Danii, by wychował się tam jako przyszły król tego państwa. Kanut odciął się również od morderstwa Edmunda II. Niedługo po swojej koronacji rozkazał ściąć Eadryka Streonę. Dokonał tego nowy earl Nortumbrii, Eryk z Lade.
Jako król Anglii Kanut utworzył administrację państwową składającą się zarówno z Duńczyków jak i Anglosasów. W 1017 roku podzielił kraj na cztery hrabstwa - Wessex, Mercję, Nortumbrię i Anglię Wschodnią. Ustalił w ten sposób system podziału terytorialnego państwa, który stał się podstawą późniejszych podziałów administracyjnych. W 1018 roku pobrano ostatni podatek danegeld w wysokości 82.500 funtów złota i srebra. Kanut odesłał również do Danii większość armii, pozostawiając ze sobą flotę i straż przyboczną. Utrzymano tradycyjne anglosaskie prawa i zwyczaje. Kanut zreformował system monetarny, wprowadzając monety o wartości zbliżonej do monet używanych w Danii i Norwegii. Nastąpił również rozwój handlu po wielu latach zastoju.
Panowanie Kanuta w Anglii to okres 20 letniego spokoju wewnętrznego. Po stłumieniu ostatnich buntów Kanut rządził pokojowo. Nastąpił rozwój wewnętrzny. Król utrzymywał znakomite stosunki z Kościołem, dzięki czemu doczekał się pochlebnych opinii w średniowiecznej historiografii. Przywrócono prawa z okresu panowania króla Edgara, ale Kanut wprowadził tam pewne kosmetyczne innowacje.
Z okresu rządów Kanuta w Anglii pochodzi popularna legenda o tym, jak król rozmawiał z morzem, rozkazując falom cofnąć się. Robił to, by udowodnić swoim dworzanom, że nawet władza królewska ma granicę (morze, oczywiście, nie posłuchało rozkazów króla). Na koniec tej "rozmowy" król zszedł z tronu, uklęknął i ogłosił, że nie ma prawdziwego króla oprócz Jezusa.
Jak już zostało wspomniane w poprzednich paragrafach, po śmierci Swena "Widłobrodego" w 1014 roku królem Danii został starszy brat Kanuta, Harald II, który odrzucił kanutową propozycję współrządów w Danii. Harald pozostał więc jedynowładcą. Prawdopodobnie towarzyszył on Kanutowi w podboju Anglii i brał udział w oblężeniu Londynu 1016 roku. Dwa lata później powrócił do Danii z większością armii inwazyjnej. W tym samym roku zmarł nie pozostawiając potomstwa. Królem Danii został więc Kanut, który przybył objąć tron wiosną 1019 roku.
Przejęcie władzy nie obyło się bez problemów. Zdaje się, że w Danii istniała opozycja przeciwko Kanutowi, która wezwała na pomoc słowiańskich Wendów. Dopiero odparcie ich najazdu umocniło władzę Kanuta nad Danią. Kiedy w 1020 roku odpływał z powrotem do Anglii jego władza była już ustabilizowana. W jego zastępstwie rządy w Danii miał sprawować jarl Ulf, który był mężem siostry Kanuta, Estrydy (był on również ojcem późniejszego króla Danii Swena II).
Nieobecność Kanuta próbowali wykorzystać królowie Szwecji i Norwegii - Anund Jakub i Olaf II "Święty", którzy zaatakowali Danię. Ulf w odpowiedzi doprowadził do uznania królem małego Hardekanuta. Tym samym, jako opiekun małego królewicza, został faktycznym władcą Danii. Kanut dowiedział się wydarzeniach w swoim królestwie i w 1026 roku powrócił z Anglii. Razem z Ulfem pokonał duńsko-norweską koalicję w morskiej bitwie pod Helgea. Sukces ten nie oznaczał pogodzenia się Kanuta z Ulfem. Król nie wybaczył szwagrowi jego zamachu stanu.
24 grudnia 1026 roku król wydał bankiet z okazji wigilii Bożego Narodzenia w Roskilde. Kanut i Ulf zaczęli następnie grać w szachy. Później pokłócili się i każdy z nich odszedł w swoją stronę. Następnego dnia jeden z członków straży przybocznej króla zamordował Ulfa w kościele św. Trójcy, najpewniej za wiedzą i z błogosławieństwem Kanuta.
Earl Eiríkr Hákonarson zarządzał Norwegią podczas rządów ojca Kanuta, Swena "Widłobrodego". Towarzyszył mu również podczas inwazji na Anglię w latach 1015-1016. Po podboju został earlem Nortumbrii. Zarząd nad Norwegią spoczął w 1015 roku w rękach jego brata Sveinna Hákonarsona. Wykorzystali to Norwegowie, którzy w 1015 roku podnieśli bunt i pokonali Sveinna w bitwie pod Nesjar. Syn Eirikra, Haakon, uciekł z Norwegii. Norwegowie na króla powołali Olafa II, potomka króla Haralda "Pięknowłosego". Duńczycy utracili kontrolę nad Norwegią.
Przeciwko Kanutowi stanął również jego niedawny sojusznik, Thorkell "Wysoki", a wraz z nim wikingowie z osady Jomsborg, położonej prawdopodobnie na południowym wybrzeżu Morza Bałtyckiego, tożsamej najprawdopodobniej z Wolinem. Ostatnim sojusznikiem Kanuta w Skandynawii pozostał król Szwecji Olof Skötkonung. Ten jednak zmarł w 1022 roku, jego następca, Anund Jakub, sprzymierzył się jak wiadomo z królem Olafem II i w 1026 roku zaatakował Danię.
Zwycięstwo morskie Kanuta w 1026 roku oznaczało przejście Danii do ofensywy. Było również oznaką umocnienia pozycji Danii w Skandynawii. Była ona na tyle silna, że Kanut mógł bez obaw wyruszyć na pielgrzymkę do Rzymu. Po powrocie podjął decyzję o definitywnym podboju Skandynawii. W 1028 roku z flotą 50 okrętów zaatakował Norwegię i zdobył Trondheim. Obietnicami łaski i nagród zjednał sobie norweskich możnych, którzy masowo opuszczali Olafa. Norweskiego króla zdradziła nawet straż przyboczna. Olaf uciekł, ale w 1030 roku spróbował odzyskać tron Norwegii. Poniósł jednak klęskę pod Stiklestad i zginął z ręki swoich własnych żołnierzy. W międzyczasie Kanut podbił również część Szwecji, a konkretnie Sigtunę.
Zarząd nad Norwegią Kanut powierzył swojemu młodszemu synowi ze związku z Elgifu z Northampton, Swenowi, który rządził Norwegią do 1035 roku, kiedy po śmierci Kanuta kolejna rebelia przywróciła tron norweski rodzimej dynastii w osobie Magnusa "Dobrego".
Kanut utrzymywał przyjazne stosunki ze Świętym Cesarstwem Rzymskim. Swoją córkę wydał za księcia Henryka Bawarskiego, syna króla Konrada II. Dzięki dobrym stosunkom z Konradem Kanut uzyskał od niego nadanie przygranicznej marchii Szlezwiku. Kanut roztoczył również swoją władzę nad Pomorzem. Utrzymywał również poprawne stosunki z polskim władcą Bolesławem I "Chrobrym". Niektóre źródła wspominają o pomocy udzielonej Kanutowi przez Bolesława podczas duńskiego podboju Anglii.
Trudno określić, czy oddanie Kanuta Kościołowi pochodziło z głębokiej wiary czy z politycznego wyrachowania. Mimo iż Kanut był ochrzczony (pod imieniem Lambert), większość jego poddanych była poganami, stąd też król przychylnym okiem patrzył na dawne kulty. Jego początkowe działania jako króla Anglii też nie sprzyjały nawiązaniu ściślejszych relacji z Kościołem. Chodzi tu o egzekucje earlów jakie miały miejsce w 1016 roku, czy też otwarty pozamałżeński związek z Elgifu z Northampton.
W następnych latach Kanut robił wiele aby przekonać do siebie Kościół. Odbudowywał zniszczone klasztory i świątynie, a także fundował nowe. Patronował reformom życia zakonnego w duchu reformy kluniackiej, co uczyniło go popularnym zarówno w kręgach duchowieństwa zakonnego jak i świeckiego. Odznaczał się również wielką hojnością na rzecz Kościoła. W 1027 roku wybrał się z pielgrzymką do Rzymu. Trwają spory, czy ta pielgrzymka była wyrazem żalu Kanuta za grzechy, czy też chodziło o wsparcie swojego sojusznika, króla Konrada, który właśnie koronował się w Rzymie. Podczas pielgrzymki Kanut zawarł porozumienia z papieżem Janem XIX i uzyskał zmniejszeniu świętopietrza płaconego z Anglii. Uzyskał również przyrzeczenie, że od angielskich pielgrzymów nie będą pobierane żadne dodatkowe opłaty, a ich droga do Rzymu będzie dobrze chroniona.
Żródła:
Kanut Wielki w "WikipediA"
KNUD Svendsen w "MedLands" tłumaczenie: Bogdan Pietrzyk
Knud II w "Geneall" tłumaczenie: Bogdan Pietrzyk
04-03-2023
28-09-2020
26-07-2020